We denken graag dat we rationele wezens zijn, die beslissingen nemen op basis van logica en feiten. Maar de realiteit is anders. Ons brein zit vol blinde vlekken en valkuilen. We maken voortdurend denkfouten – zonder het zelf te merken.

Dit zijn tien veelvoorkomende logische denkfouten, die je waarschijnlijk vandaag nog maakt zonder erbij stil te staan.

1. Bevestigingsbias – Je zoekt alleen bewijs voor wat je al gelooft

Stel: je denkt dat biologische voeding gezonder is. Wat doe je? Je zoekt artikelen en video’s die jouw overtuiging ondersteunen.

Dat is bevestigingsbias: de neiging om alleen informatie te zien die je mening bevestigt, terwijl je tegenbewijs negeert. Dit gebeurt overal – van politieke discussies tot persoonlijke relaties.

Het probleem? Je denkt dat je objectief bent, maar eigenlijk filter je de werkelijkheid. Wil je echt een goede beslissing maken, dan moet je juist op zoek gaan naar tegengeluiden.

2. De beschikbaarheidsheuristiek – Je denkt dat iets vaker gebeurt dan het echt doet

Waarom zijn mensen banger voor vliegtuigongelukken dan voor autorijden? Omdat we veel nieuwsberichten zien over vliegtuigcrashes, maar zelden iets horen over de duizenden auto-ongelukken per dag.

Ons brein baseert risico’s op hoe gemakkelijk we voorbeelden kunnen oproepen, niet op werkelijke statistieken. Dit wordt de beschikbaarheidsheuristiek genoemd.

Gevolg? We overschatten spectaculaire, zeldzame gebeurtenissen en onderschatten alledaagse gevaren.

3. Het sunk cost fallacy – Doorgaan omdat je al geïnvesteerd hebt

Je hebt een bioscoopkaartje gekocht, maar de film is vreselijk. Toch blijf je zitten, want: “Ik heb er voor betaald.”

Dit is het sunk cost fallacy: de denkfout waarbij we beslissingen baseren op wat we al geïnvesteerd hebben, in plaats van op wat nu het beste is.

We doen dit niet alleen bij films, maar ook bij relaties, banen en zakelijke projecten. Het is moeilijk om toe te geven dat je ergens beter mee kunt stoppen. Maar: verlies accepteren is soms slimmer dan doorgaan.

4. De post hoc denkfout – Correlatie is geen causaliteit

Mensen die meer ijs eten, hebben vaker zonnebrand. Betekent dit dat ijs zonnebrand veroorzaakt? Nee, het betekent simpelweg dat warm weer beide zaken waarschijnlijker maakt.

De post hoc denkfout gebeurt wanneer we denken dat A B veroorzaakt, alleen maar omdat B na A komt. Dit zien we vaak bij gezondheid (“ik nam dit supplement en voelde me beter!”) en economie (“de beurs steeg na deze beleidsmaatregel, dus dat moet de reden zijn”).

Maar correlatie betekent niet automatisch causaliteit. Soms is er een derde factor in het spel – of is het puur toeval.

5. Ad hominem – De man spelen in plaats van de bal

“Je hebt ongelijk, want jij bent dom.”

Dit is een ad hominem-aanval: in plaats van een argument te weerleggen, valt iemand de persoon aan die het argument maakt.

Dit gebeurt vaak in politiek en discussies: in plaats van inhoudelijk te reageren, worden mensen persoonlijk aangevallen. Maar iemands karakter of verleden heeft niets te maken met de geldigheid van een argument.

6. De valse dilemma-drogreden – Denken in zwart-wit

“Je bent óf voor ons, óf tegen ons.”

Dit is een klassieke valse dilemma-drogreden: de suggestie dat er maar twee opties zijn, terwijl er in werkelijkheid veel meer mogelijkheden bestaan.

Dit gebeurt vaak in politieke debatten, maar ook in het dagelijks leven: “Als je niet elke dag sport, ben je ongezond” of “Als je geen perfecte ouder bent, ben je een slechte ouder.”

Maar de wereld is zelden zwart-wit. Vaak is er een heel spectrum van opties tussen twee uitersten.

7. De anekdotische denkfout – “Het is waar, want ik ken iemand die…”

“Mijn oma rookte haar hele leven en werd 100, dus roken is niet ongezond.”

Dit is een anekdotische denkfout: het idee dat één enkel verhaal of persoonlijke ervaring sterker bewijs is dan statistieken en wetenschappelijk onderzoek.

Maar uitzonderingen bewijzen geen regel. Eén keer regen op een zonnige dag ontkracht niet het klimaatgemiddelde.

8. De autoriteitsdrogreden – “Het moet wel waar zijn, want een expert zei het”

“Deze beroemdheid gebruikt dit dieet, dus het moet werken.”

We nemen vaak uitspraken van autoriteiten of beroemdheden klakkeloos aan. Maar autoriteit garandeert geen waarheid. Zelfs experts maken fouten.

Denk kritisch: is er echt bewijs, of wordt er gewoon een naam gebruikt om overtuigend te klinken?

9. De bandwagon fallacy – De meerderheid heeft niet altijd gelijk

“Miljoenen mensen geloven dit, dus het moet wel waar zijn.”

We hebben de neiging om aan te nemen dat iets correct is omdat veel mensen het geloven. Dit heet de bandwagon fallacy of meeloopdrogreden.

Maar geschiedenis heeft vaak bewezen dat de meerderheid het mis kan hebben. Ooit geloofden we dat de aarde plat was, dat roken gezond was en dat bloedzuigers genezend werkten.

Dat veel mensen iets geloven, betekent niet dat het waar is. Kritisch blijven is essentieel.

10. De narratiefbias – We willen dat de wereld logisch is

Ons brein houdt van verhalen. We vinden het moeilijk om willekeur en chaos te accepteren, dus we creëren logische verbanden – zelfs als die er niet zijn.

Bijvoorbeeld: “Deze politicus heeft een moeilijk verleden en heeft zich opgewerkt, dus hij zal een goede leider zijn.” Dit klinkt logisch, maar iemand’s verleden garandeert geen toekomstig succes.

We construeren vaak verhalen die achteraf kloppen, maar die niet per se bewijzen dat iets echt zo is.

Conclusie: Hoe voorkom je denkfouten?

Denkfouten zijn onvermijdelijk. Ons brein is een meester in het maken van shortcuts om snel beslissingen te nemen. Maar als je ze herkent, kun je jezelf trainen om kritischer en rationeler te denken.

De volgende keer dat je een sterke mening hebt of een belangrijke beslissing neemt, vraag jezelf af: maak ik hier een denkfout? En zo ja, hoe kan ik het anders bekijken?

Want als er één ding is waar we allemaal goed in zijn, is het onszelf voor de gek houden – zonder dat we het doorhebben.